در یک روز گرم تابستان در اواسط تیرماه ۱۴۰۴، در کوچه‌ای خاکی در غرب کابل، مهدی ۱۴ ساله را دیدم که با بشکه‌های خالی در صف آب ایستاده است.
پسرک لاغر و کم‌حرف حالا در نقش «مرد خانه» است، پدرش چند ماه‌ پیش برای کار به ایران رفت و از آن زمان دیگر خبری از او نرسیده است.
مهدی هر روز ساعت‌ها در صف‌ آب منتظر می‌ماند تا تنها چند بشکه آب برای خانواده شش‌نفری تهیه کند، این کار اضافی او سبب بی‌خوابی و تأخیر در رفتن به مدرسه‌ شده است.
مهدی با اشک در چشمانش گفت: «پسران کوچه به من می‌گویند پسر فقیر. وقتی از همسایه‌ها آب می‌خواهم، می‌گویند برو، خود ما هم آب می‌خریم، آب نداریم.»
او می‌افزاید که همه نگران خشک شدن چاه‌های خانه‌شان‌ هستند. خانه‌ اجاره‌ای‌ که مهدی در آن زندگی می‌کند گلی‌ و دو اتاقه است. حمامش زمستان گذشته زیر برف و باران فرو ریخت و چاهی که روزی منبع آب بود، حالا خشک شده است.

مادر این خانواده، فرزانه کریمی، با ۳۰۰۰ افغانی (حدود ۴۳ دلار) درآمد اندک ماهانه از کار در خانه‌های مردم، زنده‌ماندن فرزندانش را مدیریت می‌کند. آنها گاهی حتی آب برای چای صبح ندارند.
او گفت: «خدا شاهد است، بعضی وقت‌ها مجبور شدم با خاک دیوار تیمم کنم و نماز بخوانم. به بچه‌ها گفتم یک لقمه نان بخورید، من می‌روم خانه همسایه یک بشکه آب می‌آورم.»
فرزانه حالا در کنار نظافت‌، گلدوزی و مهره‌دوزی هم می‌کند تا بتواند هزینه خرید آب را هم بپردازد. به گفته سازمان‌های بین‌المللی، برخی خانواده‌های کابل تا ۳۰ درصد از درآمدشان را صرف آب می‌کنند. بیش از دو سوم این خانواده‌ها برای خرید آب، بدهکارند.

خشک‌سالی خاموش؛
در ناحیه سیزدهم کابل، چاه‌ها یکی پس از دیگری خشک می‌شوند، حتی چاه‌هایی که تا عمق ۲۵۰ متر حفاری شده‌اند. تانکرهای آب در کوچه‌ها رفت‌وآمد دارند، اما نه برای همه، بلکه تنها برای کسانی که توان پرداخت پول برای خرید آب را دارند.
در یکی از همین کوچه‌ها، صدیقه سادات موسوی، مادربزرگ یک خانواده ده ‌نفره را در کنار مخزن خالی آب‌اش ملاقات کردم.
او گفت: «وقتی آب داشتیم، باغچه‌ ما سبز بود. درختان میوه می‌دادند. همه زیر سایه درخت می‌نشستیم. حالا می‌گویم کاش روغن نمی‌بود، اما آب می‌بود. بی‌نان خشک زندگی می‌شود، اما بی‌آب نه.»
صدیقه می‌گوید تهیه آب به دغدغه اصلی تمام اعضای خانواده‌اش تبدیل شده است. خرید آب برای یک خانواده ده‌ نفره کار ساده‌ای نیست، این وضعیت همه را فرسوده کرده است.
به‌ گفته او، نوه‌هایش در گذشته کمتر به بیماری‌های ناشی از گرمای شدید و آلودگی آب مبتلا می‌شدند، اما حالا مرتب بیمار می‌شوند.

به گفته سازمان بین‌المللی مرسی کورپس، بیش از ۸۰ درصد منابع آب کابل آلوده‌ است. آب‌هایی که سلامت مردم، به‌ویژه کودکان، سالمندان و زنان باردار را به خطر انداخته است.
سانا جانسون، مدیر دفتر مرسی کورپس در افغانستان، به بی‌بی‌سی گفت: «ما می‌دانیم که بیش از ۸۰ درصد آب‌های کابل آلوده‌اند و باعث بیماری مردم می‌شوند. بیشتر کسانی که می‌خواهند آب سالم داشته باشند، باید آن را بخرند، هزینه‌ای که اغلب افغان‌ها توان پرداخت آن را ندارند.»

در منطقه کمپنی کابل، احمدالله احمدی، مسوول این محله، مرا به کنار یک چاه ۲۰۰ متری برد که چند ماه پیش توسط یونیسف حفر شده بود، اما حالا خشک است. او گفت منابع آبی کابل به‌شدت تحت فشار عوامل مختلف است: از جمعیت رو به افزایش گرفته تا تغییرات اقلیمی و کمبود بارش.
نهادهای بین‌المللی می‌گویند که جمعیت کابل از یک میلیون نفر در سال ۲۰۰۱، به نزدیک به هفت میلیون در سال ۲۰۲۵ رسیده‌است.
آقای احمدی می‌افزاید: «مردم بدون مدیریت آب مصرف می‌کنند. برف و باران هم کمتر می‌بارد. اینگونه چاه‌ها یکی یکی خشک می‌شوند.»

کوچ‌ دسته‌جمعی به‌خاطر کمبود آب؛
در منطقه دیوان‌بیگی شهر کابل، صف‌های آب حالا بخشی از زندگی روزمره مردم شده‌ است. عمرخان، وکیل این محله، گفت صدها خانواده تنها در چند ماه گذشته به‌خاطر بی‌آبی این محله را ترک کرده‌اند: «اوضاع هر روز بدتر می‌شود. وقتی آب نباشد، زندگی نیست. اگر وضعیت همین‌طور ادامه پیدا کند، کل مردم مجبور به کوچ می‌شوند.»
کنار پمپ آب مسجد محل، کودکان، زنان و مردان در صف ایستاده بودند. یکی از کودکان که باید در کلاس درس می‌بود، گفت از ساعت پنج صبح آمده و تا ظهر منتظر مانده تا دو بشکه آب ببرد. چهره‌اش آفتاب‌سوخته بود و چشمانش از خستگی سرخ.

هشدار کمبود آب جدی‌تر از همیشه است.
بر اساس گزارش دفتر هماهنگی کمک‌های بشردوستانه سازمان ملل (اوچا)، سطح منابع زیرزمینی کابل ۲۵ تا ۳۰ متر کاهش یافته و بیش از نیمی از چاه‌های عمیق خشک شده‌اند. تنها در سال گذشته، ۴۴ میلیون متر مکعب بیشتر از ظرفیت تجدید منابع برداشت شده است.
یونیسف، صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل، نیز هشدار داده که اگر این روند ادامه یابد، کابل تا سال ۲۰۳۰ ممکن است تمام منابع آب زیرزمینی‌اش را از دست بدهد.
در همین حال، از بودجه ۲۶۴ میلیون دلاری مورد نیاز برای برنامه‌های آب و بهداشت افغانستان در سال ۲۰۲۵، تنها ۸/۴ میلیون دلار تأمین شده است. بقیه، هنوز تنها روی کاغذ اعدام شده است.

سانا جانسون، مدیر دفتر مرسی کورپس می‌گوید: «اگر اقدام جدی صورت نگیرد، سقوط سیستم آبرسانی کابل می‌تواند به یک فاجعه انسانی تمام‌عیار تبدیل شود. اکنون زمان آن رسیده که همه، از بخش خصوصی و سازمان ملل گرفته تا جامعه جهانی و نهادهای غیردولتی، همراه با مردم محلی، دست به دست هم بدهند و به‌دنبال راه‌حل‌هایی باشند که از دل جامعه شکل می‌گیرند.

امیدی که وابسته به کمک‌های بین‌المللی است.
مقام‌های حکومت طالبان می‌گویند تنها راه حل بحران آب در کابل، اجرای طرح انتقال آب از رودخانه پنجشیر است.
محمد عارف مومند، رییس عمومی آب حوزه کابل، در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی گفت در صورت عملی شدن این پروژه، آب آشامیدنی برای بیش از سه میلیون نفر تأمین خواهد شد و وابستگی کابل به منابع زیرزمینی کاهش می‌یابد.
به‌گفته او، مطالعات امکان‌سنجی این طرح در اواخر سال ۲۰۲۴ تکمیل شد و هزینه اجرای آن حدود ۱۷۰ میلیون دلار برآورد شده است. بر اساس این طرح، قرار است با احداث خط لوله‌ای به طول ۱۲۳ کیلومتر، آب از دره پنجشیر به پایتخت منتقل شود.

اما وزارت انرژی و آب حکومت طالبان می‌گوید هنوز بودجه رسمی این پروژه تصویب نشده و تلاش‌ برای جلب سرمایه‌گذاران خارجی ادامه دارد.
در کنار این طرح، پروژه ساخت سد شاه‌توت نیز با هزینه‌ای نزدیک به ۲۸۶ میلیون دلار در دستور کار آنها است، سدی که می‌تواند بخشی از نیاز آب کابل را تامین کند.
با اینحال، مسدود ماندن کمک‌های بین‌المللی (در حدود ۳ میلیارد دلار) و اختصاص تنها ۸/۴ میلیون دلار از منابع مورد نیاز، چالشی جدی پیش روی طالبان برای تامین مالی است.
بر اساس اطلاعاتی که نهادهای بین‌المللی از جمله مرسی کورپس منتشر کرده‌اند، این پروژه در سه مرحله طراحی شده و هدف آن تأمین آب آشامیدنی برای دست‌کم ۲ میلیون نفر از ساکنان کابل است، به‌ویژه مناطقی که اکنون به طور کامل وابسته به چاه‌های عمیق و منابع زیرزمینی در حال خشک‌شدن هستند.

فاجعه‌ای که نه در آینده بلکه امروز در حال رخ دادن است.
سانا جانسون، مدیر دفتر مرسی کورپس در افغانستان، به بی‌بی‌سی گفت آنچه امروز در افغانستان می‌بینیم، ترکیبی خطرناک از بحران‌هاست. فروپاشی ساختار حکمرانی در داخل کشور، نبود هماهنگی منطقه‌ای در مدیریت منابع آبی، و کاهش چشمگیر کمک‌های مالی جامعه جهانی برای حمایت از توسعه افغانستان.
او افزود: «مانند بسیاری از بحران‌ها، این اقشار فقیر و آسیب‌پذیرند که بیشترین فشار را تحمل می‌کنند. شرایطی که نیازمند اقدام فوری و هماهنگ است.»
مهدی ۱۴ ساله که متعلق به یکی از این خانواده‌های فقیر است، می‌گوید می‌خواهد درس بخواند تا روزی به مردمش خدمت کند. رویای او این است که روانشناس شود، اما در دل بحران، آرزویی دیگر در دلش ریشه دوانده است.
با نگاهی جدی و صدای کودکانه می‌گوید: «می‌خواهم مردم را از این خشکسالی نجات بدهم. چاهی بکنم که همه از آن آب بگیرند.»
اما بحران آب در کابل، بحرانی خاموش است که منتظر بزرگ‌شدن مهدی نمی‌ماند.
پیامدهای آن همین حالا در زندگی میلیون‌ها نفر جریان دارد، از کودکی که نیمی از روزش را در صف آب می‌گذراند تا مادری که به‌جای وضو، تیمم می‌کند.
به باور کارشناسان اگر اقدام فوری صورت نگیرد، کابل شاید دیگر شهری برای زندگی نباشد و به پایتختی بی‌آب، بی‌رمق و رو به خاموشی بدل شود.

محجوبه نوروزی
بی‌بی‌سی