| تاریخ انتشار: ۱۰:۳۵ ۱۴۰۴/۶/۲۶ | کد خبر: 177972 | منبع: |
پرینت
 |
|
وزارت تحصیلات عالی حکومت طالبان دو دستورالعمل برای دانشگاه‌های دولتی و خصوصی صادر کرده است که بر اساس آن ممنوعیت و محدودیت‌های گسترده و بی‌سابقه بر تدریس واحدها، دروس و منابع درسی اعمال می‌شود.
نسخه‌هایی از این دو دستورالعمل، که (۲۵ و ۲۶ آگوست/اوت) نشر شده، در اختیار بی‌بی‌سی قرار گرفت. بررسی آنها نشان می‌دهد که علاوه بر ممنوعیت کامل ۱۸ مضمون درسی در دانشگاه‌ها، تدریس کتاب‌های نویسندگان ایرانی و چاپ ایران و همچنین کتبی که نویسندگانش زن هستند، ممنوع اعلام شده است.
ضیاءالرحمن آریوبی، معاون علمی وزارت تحصیلات عالی حکومت طالبان، در نامهای به دانشگاه‌ها و مراکز تحصیلات عالی گفت که در شماری از واحدها و مضامین درسی نظام قبلی تاکنون تجدید نظر و بازنگری نشده است و این دروس با «اصول شرعی و پالیسی نظام در تضاد است.»
آقای آریوبی، که نامه‌اش را با عنوان «شیخ الحدیث» امضا کرده است، گفت که «علما و متخصصین شرعی» پس از بررسی رشته‌های تحصیلی، ۱۸ مورد را «مخالف شریعت و پالیسی نظام» دانسته‌اند و این موارد از رشته‌های تحصیلی حذف شده‌اند.
تدریس کتاب‌های نویسندگان ایرانی، ممنوع است.
موضوع قابل تأمل در فهرست کتاب‌های ممنوعه این است که نام نویسندگان و ناشران ایرانی بسیار به چشم می‌خورد. در بین ۶۸۰ عنوان منبع درسی رد‌شده، حدود ۳۱۰ عنوان آن مربوط به نویسندگان و ناشران ایرانی است؛ یعنی تقریبا ۴۶ درصد از منابع درسی ممنوع اعلام‌شده در دانشگاه‌های متفاوت افغانستان از دانشگاه کابل گرفته تا دانشگاه‌هایی در جوزجان و پکتیا مربوط به نویسندگان ایرانی است. در بین آنها نامهای آشنایی چون عبدالرحمان عالم، حسین بشیریه، حاتم قادری، احمد نقیب‌زاده و سیروس شمیسا به چشم می‌خورد؛ این نویسندگان، استادان شناخته‌شده علوم سیاسی یا ادبیات فارسی هستند.
یک استاد دانشگاه در کابل به بی‌بی‌سی گفت که واضح است که حکومت طالبان در پی برچیدن سلطه منابع فارسی و ایرانی از دانشگاه‌های افغانستان است. این استاد باور دارد که در وضعیت ضعف ترجمه در افغانستان، تنها راه پیوند جامعه علمی افغانستان با نظام علمی دانشگاهی جهان، کتاب‌های ایرانی است و پر کردن خلا ناشی از نبود آثار نویسندگان و مترجمان ایرانی، چالشی بسیار جدی است.
دو منبع خبر، که یکی از آنها عضو کمیته بررسی کتاب‌ها است، در گفتگو با بی‌بی‌سی تأیید کردند که تصمیم بر آن است که «از نفوذ محتوای ایرانی» در نصاب تحصیلی افغانستان جلوگیری شود.
در حدود ۲۰ عنوان کتاب نویسنده‌های عربی و غربی هم در این فهرست دیده می‌شود.
ضیا هاشمی، سخنگوی وزارت تحصیلات عالی حکومت طالبان، به سئوال‌ها درباره این ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها جواب نداد.
تدریس کتاب‌های نویسندگان زن، ممنوع است.
نکته دیگری که در فهرست کتاب‌های ممنوعه به چشم می‌خورد، آثار نویسندگان زن است.
در این فهرست نام زنان کنار عناوین متفاوتی از کتاب‌ها دیده می‌شود، از تطبیقات بیولوژی، نوشته حمیده سها فیضی گرفته تا روان‌شناسی یادگیری از پروین کدیور.
از مجموع ۶۸۰ عنوان کتاب و مواد درسی ممنوع اعلام‌شده وزارت تحصیلات عالی حکومت طالبان حدود ۱۴۰ عنوان از نویسندگان زن است؛ یعنی تقریبا ۲۰درصد.
نکته قابل تآمل در این زمینه این سوال است که علت ممنوع اعلام شدن این کتاب‌ها، محتوای آن‌هاست یا نویسندگانشان یا هر دو.
این سوال به این دلیل مطرح می‌شود که بعضی از کتاب‌ها ظاهرا هیچ ربطی به «نگرانی‌های حکومت طالبان» در زمینه «مخالف شرع و سیاست‌های طالبان» ندارند، به‌جز زن بودن نویسنده کتاب.
حکومت طالبان تاکنون در باره صدا و تصویر زنان و دختران حکم صریح خود را اعلام کرده که همراه با اعمال محدودیت بوده است، اما درباره ممنوعیت نویسندگی آنها و تدریس آثار زنان ابراز نظر نکرده بود.
ولی آمدن نام برخی کتاب‌ها این برداشت را تقویت می‌کند که به احتمال زیاد، زن بودن نویسنده آن، دلیل ممنوع اعلام شدن آن بوده است. مثلا: یکی از آنها کتاب «ایمنی در آزمایشگاه شیمی» نوشته ردینه معتمدی، نویسنده زن ایرانی است.
این کتاب درباره ایمنی فضای آزمایشگاه‌های شیمی است و مشخص نیست که کمیته بررسی حکومت طالبان چرا آن را «مخالف شرع و سیاست‌های طالبان» دانسته است. کتاب‌ها و مواد درسی دیگر از جمله اساسات تکنالوژی کیمیایی از شهلا عارف، ایکولوژی عمومی، نوشته تفسیره هاشمی، هندسه تحلیلی در فضای سه بعدی از حنیفه حبیب جبارزی و رادیوشیمی از زهرا علیزاد هم از همین دست هستند.
یک عضو گروهی که کتاب‌ها را بررسی می‌کند تأیید کرد که «همه کتاب‌هایی که نویسنده آنها زنان هستند، قابل تدریس نیستند.»
تدریس «۶۸۰ عنوان منبع درسی» ممنوع شده است.
یک روز پس از صدور دستورالعمل ممنوعیت و محدودیت تدریس واحدها و مضامین درسی، وزارت تحصیلات عالی فهرست ۵۰ صفحه‌ای نشر کرد که در آن عناوین منابع درسی منع‌شده برای تدریس در دانشگاه‌ها مشخص شده است.
این منابع درسی مربوط به رشته‌های متفاوتی است؛ از شرعیات، علوم اسلامی، مدیریت و سیاستگذاری عمومی گرفته تا حقوق، اقتصاد، روان‌شناسی، علوم اجتماعی، زبان و ادبیات و هنرهای زیبا.
در نامه ضیاءالرحمن آریوبی، معاون علمی وزارت تحصیلات عالی حکومت طالبان، آمده است که «کمیته‌های مسلکی متشکل از علمای کرام و استادان رشته‌های شرعیات و ثقافت اسلامی» پس از چندین دور بررسی و «با موافقت استادان رشته‌های مربوطه، ۶۷۹ عنوان کتاب و مواد درسی را رد کردند.»
در این نامه گفته شده است که وظیفه این کمیته‌ها بررسی کتاب‌ها از لحاظ عقیدتی، فکری، مذهبی، سیاستگذاری، فرهنگی و علمی بوده است. با این توضیح، می‌توان نتیجه گرفت که منظور رد شدن کتاب‌ها، مغایرت آنها با موارد ذکر شده است.
یک استاد دانشگاه در کابل، که فهرست مضامین و منابع درسی ممنوع‌شده را دیده است، گفت که هدف، علوم انسانی است. به گفته او بیشتر کتاب‌ها «با هدف تضعیف و حتی برچیدن و زوال علوم انسانی حذف شده است.»
کدام واحدهای درسی کاملا حذف شده‌اند؟
۱۸ واحد و مضمون درسی که حذف شده‌اند را می‌توان در چند بخش، دسته‌بندی کرد.
در گروه اول، مضامین سیاسی-حقوقی است که با مفاهیم دولت مدرن و دموکراسی ربط دارند؛ مضامینی چون: حقوق اساسی افغانستان، نظام سیاسی افغانستان، حقوق بشر و دموکراسی، نظام‌های انتخاباتی، حکومت‌داری خوب، و جهانی‌شدن و توسعه.
در گروه دوم، این واحدهای درسی حذف شده‌اند: جامعه‌شناسی زنان، تنوع استخدام برابر جنسیتی، ارتباطات جنسیتی (جندر)، نقش زنان در ارتباطات عامه و آزار و اذیت جنسی. این مضامین به‌طور مستقیم با جایگاه، حقوق و آزادی زنان مرتبط هستند. طالبان رویکرد محدودکننده به زنان دارد و حذف این مضامین ظاهرا مطابق با سیاست‌های فعلی حکومت طالبان مبنی بر محرومیت زنان از آموزش عالی و مشارکت اجتماعی است.
تاریخ ادیان، فلسفه اخلاق، جنبش‌ها و جریان‌های سیاسی اسلامی، جامعه‌شناسی سیاسی افغانستان، رهبری گروه‌های کوچک و جنسیتی و توسعه از مضامین دیگری است که وزارت تحصیلات عالی حکومت طالبان تدریس آنها در دانشگاه‌ها را ممنوع اعلام کرده است.
در دستورالعمل این وزارتخانه هممچنین آمده است که ۲۰۱ مورد مضمون و درس دیگر «به‌صورت نسبی مشکلاتی دارد» و نیاز است تا «به‌طور اصلاحی» تدریس شوند.
اصلاحات مورد نظر حکومت طالبان دامن رشته‌های متفاوتی را گرفته است. مثلا در بخش حقوق، ۳۲ عنوان درس باید اصلاح شوند. مضامینی چون: حقوق بین‌الملل اسلامی، حقوق کودک، حقوق تجارت، سیاست پولی و آداب و تشریفات دیپلماتیک.
در رشته‌هایی مثل علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، ارتباطات، رسانه و بازاریابی، اقتصاد و مدیریت، فلسفه و منطق ده‌ها مورد عنوان درسی مشخص شده است که باید با «اصلاحات» تدریس شوند.
در این بخش، موضوع قابل تامل، رشته روان‌شناسی و مشاوره است. بر اساس دستور وزارت تحصیلات عالی بیش از ۵۰ مورد مضمون و واحد درسی این رشته باید اصلاح شوند. عناوینی چون: روان‌شناسی عمومی، شیوه‌های تغییر و اصلاح رفتار، روان‌شناسی رشد کودک، مبانی تعلیم و تربیت قبل از مکتب و دوره ابتدایی، و مشاوره خانواده.
اسلامی‌سازی نصاب و برنامه درسی دانشگاه‌های افغانستان
ما با دو استاد دانشگاه کابل صحبت کردیم که یکی از آنها عضو «کمیته بررسی» است. به گفته او بازنگری کتاب‌ها در سه مرحله انجام می‌شود و در هر مرحله، بررسی از «نگاه اسلامی و شرعی» با شدت بیشتری انجام می‌شود.
این عضو کمیته بررسی کتاب‌ها به بی‌بی‌سی گفت که مدیران گروه‌ها در دانشکده‌ها، تطبیق‌کننده فیصله‌ها و دستورالعمل‌های مربوط به حذف مضامین، واحدها و منابع درسی هستند. آنها به صورت کتبی تعهد می‌دهند تا مضامین حذف‌شده و کتاب‌های ممنوعه جزو مواد درسی دیپارتمنت‌شان و گروه‌ها نباشد.
به گفته او هدف از ممنوعیت تدریس صدها منبع درسی، «اسلامی‌سازی نصاب تحصیلی» در افغانستان است و تصمیم بر این است که حتی کتاب‌هایی درباره جغرافیا، فیزیک و شیمی هم «اسلامی‌سازی» شود.
وقتی از او پرسیدیم که چنین کتاب‌هایی را چگونه می‌خواهند اسلامی بسازند، گفت: «هر کتاب باید مقدمه اسلامی داشته باشد و ارزش موضوع درسی، از دیدگاه اسلام طرح شود.»
او همچنین گفت که برای فهم رابطه آن درس با اسلام و محتوای اسلامی، «از چت جی‌پی‌تی استفاده می‌کنیم.»
معلوم نیست که استفاده از چت جی‌پی‌تی در بین اعضای این کمیته تا چه اندازه گسترده است، اما به گفته یکی از اعضای آن که با بی‌بی‌سی صحبت کرده است، در مواردی چنین استفاده‌ای صورت گرفته است.
به گفته او برخورد کمیته با کتاب‌های مذهبی و اسلامی که محتوای سلفی و شیعی داشته‌‌اند، بسیار جدی بوده و کتاب‌هایی هم حذف شده‌اند.
حکومت طالبان می‌گوید که مردم افغانستان پیرو مذهب حنفی هستند. هبت‌الله آخوندزاده، رهبر حکومت طالبان و همچنین مقام‌های وزارت امر به معروف و نهی از منکر به این موضوع اشاره کرده‌اند اما هیچ نامی از دیگر مذاهب اسلامی، از جمله شیعیان به زبان نیاورده‌اند.
یک استاد دانشگاه که عضو «کمیته بررسی کتاب‌ها» است به بی‌بی‌سی گفت که در یک «کتاب بسیار خوب» فقط یک بار از آیت‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، نقل قولی ذکر شده بود، این موضوع سبب شد که کتاب، ممنوعه اعلام شود.
یک ملت، یک نصاب (برنامه درسی)؛
به گفته یک عضو «کمیته بررسی نصاب/ برنامه درسی» پیش از این‌که شماری از مضامین و واحدهای درسی و منابع حذف شوند، روند یک‌‌دست‌سازی نصاب تحصیلی دانشگاه‌های سراسر افغانستان شروع شده بود تا به تفاوت نصاب بین دانشگاه‌های متفاوت در ولایت‌ها پایان دهد. مرحله اول این روند یک سال طول کشید. اما بررسی با هدف «اسلامی‌سازی» نصاب تحصیلی سبب شد که «همه چیز بر هم بخورد» چرا که برخی از کتاب‌هایی که برای نصاب تحصیلی انتخاب شده بودند، حذف شدند.
به گفته او نبود بدیل برای کتاب‌های ممنوع اعلام‌شده، «یک مشکل بسیار جدی است» و این وضعیت سبب شده است که استادان با در نظرداشت بایدها و نبایدهای کمیسیون، خودشان محتوای درسی تهیه کنند.
علی حسینی
