شب پهپادها و بیداری پدافند: نقش راهبردی روسیه در مقابله با تجاوزات اسراییل، ناتو و امپریالیسم آمریکا در جنگ الکترونیک علیه ایران.
در واپسین ساعات شب جمعه تا سپیده‌دم سحر، آسمان تهران به صحنه‌ای شبیه به شب‌های سال نو بدل شد؛ جایی که پهپادها و منورهای پدافند هوایی فضای شهر را به رنگ سرخ و زرد کشیدند و نشانی از درگیری پنهان و سهمگین در آسمان بود. همان شب نخست، شایعاتی دهان‌به‌دهان در فضای مجازی و رسانه‌ها پیچید مبنی بر این‌که سامانه‌های پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران یا مختل شده‌اند یا به‌طور کامل از کار افتاده‌اند. برخی منابع حتی مدعی شدند که این اختلال، نه از طریق عملیات فیزیکی بلکه از مسیر نفوذ سایبری و جنگ الکترونیک صورت گرفته است؛ موضوعی که بعدها نشانه‌های بیشتری از آن آشکار شد.

پس از گذشت ساعاتی، گزارش‌های امنیتی و منابع وابسته به نهادهای اطلاعاتی غربی تأیید کردند که پدافند هوایی ایران در اثر نوعی نفوذ هماهنگ و پیچیده سایبری از کار افتاده یا کارایی خود را به شدت از دست داده است. ادعا شد که فرد یا گروهی که به عنوان حلقه واسط برای نفوذ به سامانه‌های پدافندی ایران عمل کرده‌اند، تحت نام مستعار «Mr.Soul» فعالیت کرده و همین مساله باعث شد که ایالات متحده، با تبلیغات گسترده، جایزه‌ای ۱۰ میلیون دالری برای اطلاعات منتهی به شناسایی این فرد تعیین کند. اما این مانور رسانه‌ای، بیش از آنکه یک اقدام اطلاعاتی باشد، یک بازی فریبکارانه سیاسی بود. آمریکا و اسراییل به‌خوبی آگاه بودند که ایران بدون پشتیبانی یک قدرت پیشرفته نظامی-فنی همچون روسیه، قادر به احیای پدافند هوایی خود آن‌هم در فاصله زمانی کوتاه نبود.

ورود روسیه به عرصه، ورق را برگرداند. با اعزام سامانه‌های پیشرفته جنگ الکترونیک روسی از جمله Avtobaza، که در ادبیات نظامی به آن لقب «قاتل پهپاد» داده‌اند، نقش تعیین‌کننده‌ای در بازسازی و بازفعال‌سازی شبکه‌های راداری ایران ایفا شد. این سامانه، که در حوزه‌ی شناسایی، رهگیری، و اختلال روی سیگنال‌های الکترونیکی دشمن کارکرد حیاتی دارد، نه‌تنها در این بحران بلکه سال‌ها پیش نیز در نبردهای سایه میان ایران و غرب نقش ایفا کرده بود. نمونه‌ بارز آن، رهگیری و تسخیر پهپاد رادارگریز و فوق‌سری آمریکا از نوع RQ-170 در دسامبر ۲۰۱۱ بود؛ پهپادی که ایالات متحده در مأموریتی فوق محرمانه به عمق خاک ایران فرستاده بود و با قدرت جنگ الکترونیک، به‌دست ایران افتاد. این موفقیت بدون وجود سامانه Avtobaza که محصول فناوری مشترک روسیه بود، ممکن نبود.

سامانه Avtobaza نه‌تنها قابلیت مختل‌سازی پهپادها و منحرف کردن سیگنال‌های هدایت آن‌ها را دارد، بلکه در صورت هم‌زمانی با رادارهای برد بلند و سامانه‌های پدافند موشکی مانند S-300 و S-200 می‌تواند نقش یکپارچه‌ساز دفاع هوایی را ایفا کند. بر پایه گزارش‌های منتشرشده، پس از حمله پهپادی اسراییل در آوریل ۲۰۲۴ که به یکی از سایت‌های راداری روسی-ایرانی از نوع S-300 آسیب وارد کرد، روسیه بدون درنگ تیمی از کارشناسان فنی خود را به ایران اعزام کرد تا ضمن ارزیابی خسارات، روند بازسازی و بهینه‌سازی سامانه را مدیریت کنند. نه‌فقط قطعات یدکی، بلکه تحلیل‌گرانی که نقشه حمله، نوع تداخلات، و مسیرهای نفوذ راداری را بررسی کرده بودند، از طرف روسیه به ایران ارسال شدند. حتی منابعی چون RFE/RL نیز ناگزیر به اشاره به این همکاری شدند و اذعان کردند که روسیه نقش کلیدی در شناسایی نقاط ضعف، ارتقای شبکه دفاعی و بازطراحی الگوی پاسخ پدافندی ایران داشته است.

این سطح از همکاری نظامی-فنی نه فقط نشانه‌ای از عمق رابطه راهبردی میان مسکو و تهران است، بلکه بیانگر تغییر توازن قوا در منطقه خاورمیانه نیز محسوب می‌شود. حضور و مداخله مستقیم روسیه در ساختار دفاع هوایی ایران، موجب شده است تا عملیات‌های تجاوزکارانه اسراییل با هزینه‌های سنگین‌تری همراه شوند. دیگر آن دوره گذشته که پهپادهای اسراییلی بی‌هیچ مزاحمتی به عمق خاک ایران نفوذ کنند و سالم بازگردند. اکنون هرگونه تجاوز هوایی یا جنگ سایبری علیه ایران، با پاسخ‌های ترکیبی راداری، الکترونیکی و اطلاعاتی مواجه می‌شود که در آن روسیه نقش کلیدی دارد.

در این میان، تلاش ایالات متحده برای معرفی یک «مقصر» تحت نام Mr.Soul نه‌تنها انحرافی کودکانه از واقعیت است، بلکه در عمل پوششی برای پنهان‌سازی ناکارآمدی اسراییل در برابر جبهه‌ای‌ است که به پشتیبانی فناوری‌های روسی توانسته است بار دیگر روی پا بایستد. نباید فراموش کرد که ساختار پدافند هوایی ایران بر پایه مدل «شبکه‌ای» و «لایه‌مند» طراحی شده است که شامل سامانه‌های بومی، وارداتی، و اخیراً به‌روزرسانی‌شده روسی است. در این ساختار، امکان بازسازی سریع، ارتباط بین واحدها، و مقابله با طیف متنوع تهدیدات، از جمله پهپادهای انتحاری، موشک‌های کروز، و عملیات سایبری، به‌مراتب افزایش یافته است.

تجاوزات اسراییل، نه تنها نقض صریح قوانین بین‌المللی، اصول منشور سازمان ملل، و حقوق حاکمیتی ایران هستند، بلکه به‌وضوح نشان می‌دهند که سیاست‌های تهاجمی و جنگ‌طلبانه تل‌آویو، از حمایت کامل و بی‌چون‌وچرای ایالات متحده برخوردار است. با این حال، آن‌چه در شب جمعه اتفاق افتاد، بار دیگر ثابت کرد که محور مقاومت، به‌ویژه با پشتیبانی بازیگری چون روسیه که در جنگ اطلاعاتی، سایبری و راداری از تجربه و فناوری بالایی برخوردار است، نه‌تنها توانسته از سقوط کامل جلوگیری کند، بلکه اکنون در موقعیتی قرار دارد که می‌تواند معادلات نبرد را به سود خود تغییر دهد.

این نبرد، چه در آسمان تهران و چه در میدان‌های اطلاعاتی و الکترونیک، نبردی است بر سر حاکمیت ملی، استقلال فناورانه و مقاومت در برابر پروژه‌های سلطه‌جویانه. هر نیرویی که در این راه، به نام مقابله با تجاوز، از ملت‌ها دفاع کند، نه‌تنها در یک رویارویی نظامی و فنی، بلکه در صف مقدم کارزار حق و عدالت ایستاده است.

محمد اقبال نوری