سنگ تهداب مطبعه هرات در سال های 1299 گذاشته شده است.
پس از کابل، هرات اولین شهری میباشد که صنعت چاپ سنگی و سربی مورد استفاده قرار گرفته است.
گفته میشود طرح مطبعه سنگی هرات در زمان عبدالرحیم خان نایب سالار که نایب الحکومه هرات بوده، ریخته شده است.
بنده از ایامی که طفلی بیش نبودم به نام مطبعه و چاپ آشنایی داشتم و می دیدم که پدرم تقوdم را می نوشتند تا اماده چاپ شود و اغلب با پدرم به مطبعه میرفتم.

مطبعه در سال 1299 خورشیدی با آوردن یک دستگاه لیتوگرافی از کابل اساس گذاشته شد و برعلاوه یک ماشین سنگی هم توسط دو تن هراتی بنام های غلام علی و غیاث الدین در سراچه چارباغ هرات به کار افتاد، که در آن اوراق دفاتر چاپ میشد. در سال 1302 خورشیدی شجاع الدوله رییس تنظیمیه هرات نیز یک پایه ماشین طبع حروفی از پول شخصی خود وارد نمود، که در آن روزنامه اتفاق اسلام و بعضی کتب دیگر چاپ میشد. همچنین در این مطبعه روزنامه توسط خطاطان معروفی چون میرزا شیخ محمد خان طبیب و ملا عبدالفتاح سلجوقی نوشته میشد.

ولی در سال 1305 پای طبع حروفی به میان آمد و در سال 1309 دستگاه طبع سنگی دیگری بنا بر توصیه عبدالرحیم خان نایب سالار توسط استادان فن آهنگری تحت نظر عبدالحلیم و به اهتمام ملا فخرالدین سلجوقی ساخته شد، که در این دستگاه آثار هرات اثر خلیل الله خلیلی و فتوحات اسلامیه که توسط علمای هرات از عربی ترجمه شده بود، به طبع رسید. در زمان عبدالرحیم خان مطبعه دانش نیز به میان آمد، طوریکه یک مطبعه حروفی مکمل از ایران وارد و در شهر نو هرات ایجاد گردید. در سال 1316 خورشیدی دوست محمد ایماق نیز ضمن ایجاد برق هرات، دو دستگاه ماشین طباعتی را هم در فابریکه شهر نو به کار انداخت. در سال 1321 به اساس هدایت ریاست مستقل مطبوعات دو دستگاه چاپ حروفی از کابل به هرات ارسال گردید، که بنام مطبعه اتفاق مسمی گردید.

بالاخره مطابع دانش و اتفاق باهم یکجا گردیده و مطبعه در هرات انکشاف بیشتری یافت در آن زمان مطبعه هرات فقط یک مامور داشته و زیر نظر مدیریت مطبعه کار میکرد. روزنامه اتفاق اسلام هم در ماه سنبله 1299 خورشیدی به مدیریت زنده یاد عبدالله قانع در هرات اقبال چاپ یافت و از جمله مدیران اتفاق اسلام میتوان از شخصیت های مانند غلام سرور جویا و هاشم خان میوندوال نیز نام برد آثار استاد خلیل الله خلیلی، کتاب حاجی اسماعیل سیاه در همان سال ها بچاپ رسیده است.

آقای نجف علی رهبر یکی از فرهنگیان هرات میگوید در سال های 1301 و 1302 تقویم عبدالحسین منجم باشی که در اوایل با خط خود شان که یکی از خوشنویسان آنزمان بودند نوشته و بعدآ در مطبعه سنگی به چاپ میرسید. چاپ سربی سال ها مورد استفاده قرار داشت و تقویم منجم باشی تا سال از سال 1242 خورشیدی در همین مطبعه سالانه حدود 800 تا 2000 جلد بچاپ. بعدها مطبعه از شهر نو هرات به سرکت دارالحکومه (سرک ولایت) منتقل گردید و مطبعه با ماشین های سروبی که به شرایط همان زمان نسبتآ مدرن تر بود به چاپ ادامه می یافت میرسید.

پس از 1371 خورشیدی در مسافرتی که به هرات داشتم سری به مطبعه سری زده و چندین قطعه عکس گرفتم تا همان زمان با همان روش و ماشین های فرسوده و با حروب سربی کار میشد و کارمندانی را می دیدم که با انگشتان ترکیده به حروف چینی مشغول بودند. آقای فهمی مدیر مطبعه هرات میگوید حالا ما میتوانیم باسرعت بیشتری روزنامه و یا اسناد دیگری را چاپ نمایم. این ماشین ها میتوانند در هرساعت 10 تا 12 هزار ورق را چاپ نمایند.

در سال 1384 خورشیدی محل مطبعه هرات تغییر نموده و در ابتدای جاده ای که بطرف دفتر نماینده وزارت خارجه و ریاست دانشگاه و دیگر ساختمان های دولتی قرار دارد ساختمان جدید مطبعه را دیدم با ماشین های جدید و دیگر از حروفچینی سربی خبری نبود. آخرین باری که به هرات رفتم ۱۳۹۸بود که مدیریت مطبعه را خانم پیروز برعهده داشت، با ایشان نیز در مورد فعالیت های مطبعه که نسیت به سال های گذشته کمتر شده بود صحبت کردم. پس از سال های2001 میلادی چاپ خانه های شخصی زیادی در هرات ایجاد شده بود که بیشتر نشر کتاب ها و تبلیغات انتخاباتی و تجارتی صورت می گرفت.

محمود منجم زاده

>>>   ني كه اين هم به بنام طالب ثبت تاريخ ميشه ؟

>>>   ..خوشا غزنی کابل قندهارت..
هرات باستان بلخ ومزارت..
خوشا لعل بدخشان و تخارت..
خوشا هلمند و گل های تر یاکت..
نبی جاغوری

>>>   استاد فهمی به سلامت باشند.
یکی از چهره های بزرگ و علمی هرات که خیلی از اساتید این دیار افتخار شاگردی ایشان را دارند.
البته بعضی از شاگردهای ایشان به هوش خود نیستند.

مهلت ارسال نظر برای این مطلب تمام شده است